Góc nhìn về DIKW Pyramid và "Dữ liệu, nguồn dầu mỏ mới"
Trong creator economy và tech economy, dữ liệu không chỉ là những con số khô khan mà còn là chìa khóa định hình cách chúng ta sáng tạo, kết nối và phát triển.
Ai trong chúng ta cũng đang sở hữu một kho "dữ liệu" quý giá về chính mình – những câu chuyện, trải nghiệm, thành tựu, và cả những thất bại.
Nhưng làm sao để sắp xếp và biến chúng thành một câu chuyện có ý nghĩa, để xây dựng một thương hiệu cá nhân thực sự mạnh mẽ?
Đối với những multipotentialite – những người yêu thích và giỏi nhiều lĩnh vực khác nhau – câu hỏi này lại càng khó trả lời.
Mình đã từng ở vị trí đó, cảm giác như một chiếc ổ cứng chứa đầy file lộn xộn mà không biết bắt đầu từ đâu.
Những "dữ liệu" ấy không được hệ thống hóa khiến mình rối bời dù trên lý thuyết mình đã làm rất nhiều. Chính từ sự lộn xộn đó, mình bắt đầu hành trình đi tìm lại bản thân – chậm lại để nhìn rõ hơn, hệ thống hóa mọi thứ, và kết nối những “dấu chấm” trong cuộc đời mình.
Đây là cách mình chuẩn bị cho những bước chuyển lớn, quan trọng trong sự nghiệp và cuộc sống.
Vậy nên hôm nay, mình muốn chia sẻ với các bạn về mô hình DIKW Pyramid và quan điểm “Dữ liệu là nguồn dầu mỏ mới,” để chúng ta cùng tìm hiểu cách biến "dữ liệu cá nhân" thành nền tảng cho một thương hiệu bền vững, ý nghĩa hơn.
DIKW Pyramid là gì?
Mình biết đến DIKW Pyramid 5 năm trước, đây là một mô hình nổi tiếng trong quản lý tri thức (Knowledge Management), được phát triển để giải thích quá trình chuyển hóa dữ liệu thô thành tri thức có giá trị và cuối cùng là tác động thực tế.
Mô hình này không chỉ có giá trị trong lĩnh vực quản lý tri thức mà còn được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ giáo dục đến kinh doanh, và đặc biệt là trong việc xây dựng thương hiệu cá nhân, theo góc nhìn của mình.
Mô hình DIKW Pyramid bao gồm bốn cấp độ, mỗi cấp độ phản ánh một bước quan trọng trong quá trình chuyển đổi dữ liệu thành thông tin, tri thức và trí tuệ có tác động thực tế:
1. Data (Dữ liệu)
Đây là những mảnh thông tin rời rạc, chưa qua xử lý. Dữ liệu có thể đến từ bất kỳ đâu và không có ý nghĩa cụ thể nếu đứng một mình.
Ví dụ như các con số, các sự kiện đơn lẻ hoặc những mảnh thông tin tách biệt.
2. Information (Thông tin)
Khi dữ liệu được sắp xếp, tổ chức và đặt vào ngữ cảnh cụ thể, nó trở thành thông tin.
Thông tin là dữ liệu đã được xử lý để có ý nghĩa rõ ràng hơn, ví dụ như bảng biểu, báo cáo hay các kết luận từ dữ liệu.
3. Knowledge (Tri thức)
Khi thông tin được kết nối và đúc kết để tạo ra hiểu biết sâu sắc, nó trở thành tri thức.
Tri thức không chỉ là sự hiểu biết về các mối quan hệ giữa các yếu tố mà còn là khả năng áp dụng các thông tin đó để giải quyết vấn đề.
Tri thức là kết quả của việc tích lũy và trải nghiệm, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về một lĩnh vực hoặc tình huống cụ thể.
4. Wisdom (Trí tuệ)
Đây là cấp độ cao nhất trong mô hình DIKW. Trí tuệ là khả năng sử dụng tri thức để đưa ra những quyết định sáng suốt và tạo ra kết quả có giá trị thực tế.
Trí tuệ không chỉ dựa trên việc hiểu biết lý thuyết mà còn bao gồm khả năng áp dụng hiểu biết đó một cách hiệu quả và mang lại tác động tích cực.
Mô hình này ban đầu được giới thiệu bởi Russell L. Ackoff vào những năm 1980 trong lĩnh vực quản lý tri thức.
Ông là một nhà lý luận nổi tiếng về hệ thống và là người sáng lập ra khái niệm "quản lý tri thức", với mục tiêu giúp các tổ chức chuyển hóa các nguồn lực vô hình như tri thức thành giá trị thực tế.
Mô hình DIKW Pyramid được sử dụng rộng rãi để minh họa quá trình chuyển đổi dữ liệu thành tri thức có thể áp dụng thực tế và tạo ra tác động trong tổ chức.
Với mô hình này, bạn có thể dễ dàng hiểu rằng việc chỉ có dữ liệu hay thông tin là chưa đủ để tạo ra giá trị thực sự.
Chúng ta cần một quá trình chuyển hóa thông qua các cấp độ của mô hình để biến những mảnh dữ liệu thô sơ thành tri thức, và sau đó là trí tuệ có thể tạo ra tác động tích cực, từ đó xây dựng thương hiệu cá nhân mạnh mẽ và có sức ảnh hưởng.
Góc nhìn áp dụng DIKW Pyramid trong tái định vị thương hiệu cá nhân
Theo quan sát và đúc kết của mình, trong hành trình xây dựng và tái định vị thương hiệu cá nhân, một trong những thách thức lớn nhất mà mọi người thường gặp phải chính là việc chuyển hóa những "dữ liệu" về bản thân thành một câu chuyện có sức ảnh hưởng.
Điều này trở nên đặc biệt quan trọng và khó khăn hơn với những người thuộc nhóm multipotentialites – những người có nhiều tài năng, sở thích và kinh nghiệm đa dạng.
Sự phong phú đó đôi khi dẫn đến identity conflict (xung đột bản sắc), khiến họ rơi vào trạng thái bối rối: không biết bắt đầu từ đâu, không biết nên tập trung vào điểm nào, và cũng không biết cách thể hiện bản thân một cách nhất quán.
Đọc thêm:
Nhìn vào góc độ tâm lý học, Erik Erikson, một nhà tâm lý học nổi tiếng với lý thuyết về phát triển con người, đã từng nói rằng:
"Identity is never 'established' as an 'achievement' in the psychological sense; it is always 'to be' maintained, 'to be' revised, and 'to be' refashioned in response to life experiences."
(Bản sắc không bao giờ được coi là một "thành tựu" đã hoàn thành; nó luôn cần được duy trì, điều chỉnh và làm mới theo những trải nghiệm cuộc sống).
Điều này phản ánh thực tế mà mình cảm thấy đúng, rằng:
Việc xây dựng và tái định vị thương hiệu cá nhân không phải là điểm đến mà là một hành trình liên tục, nơi bạn không ngừng kết nối và tái kết nối với bản thân mình.
Một trích dẫn khác từ nghiên cứu của tiến sĩ Dan P. McAdams, nhà tâm lý học nổi tiếng về narrative identity theory (lý thuyết bản sắc tự sự), nhấn mạnh:
"Narrative identity is a person’s internalized and evolving story of the self that integrates the reconstructed past and imagined future to provide life with some degree of unity and purpose."
(Bản sắc tự sự là câu chuyện nội tâm, luôn phát triển của mỗi người về chính bản thân họ, kết nối quá khứ đã qua và tương lai tưởng tượng để mang lại sự thống nhất và ý nghĩa cho cuộc sống).
Điều này nhắc nhở mình rằng câu chuyện cá nhân không chỉ là sự sắp xếp dữ liệu mà còn là cách chúng ta sử dụng câu chuyện đó để tạo ra sự đồng cảm và tác động thực sự.
Áp dụng mô hình DIKW Pyramid (Data-Information-Knowledge-Wisdom) vào tái định vị thương hiệu cá nhân, mình nhận ra rằng mỗi cấp độ của mô hình này có thể giải quyết một khía cạnh quan trọng trong hành trình xây dựng bản sắc cá nhân:
1. Data (Dữ liệu):
Đây là bước bạn nhận diện tất cả những "mảnh ghép" về bản thân mình: những thành tựu, sở thích, kỹ năng, câu chuyện cá nhân. Tuy nhiên, dữ liệu ở trạng thái này thường rời rạc và hỗn độn.
Trong tâm lý học, bước này tương tự như việc nhận thức sâu sắc hơn về self-awareness (nhận thức bản thân).
2. Information (Thông tin):
Khi bạn bắt đầu tổ chức và sắp xếp dữ liệu, bạn tạo ra thông tin có ý nghĩa.
Ví dụ, một loạt kinh nghiệm làm việc ở nhiều lĩnh vực khác nhau có thể được diễn đạt thành "một cá nhân đa năng với khả năng kết nối và điều hướng các ngách khác biệt."
Bước này cũng tương đồng với việc tạo ra cognitive clarity (sự rõ ràng về mặt tư duy).
3. Knowledge (Tri thức):
Tri thức là lúc bạn bắt đầu kết nối các thông tin để hiểu rõ hơn về mình.
Đây là thời điểm bạn trả lời các câu hỏi lớn: “Tôi muốn được biết đến vì điều gì?”, “Tôi mang lại giá trị nào cho người khác?”
Theo McAdams, bước này giống như việc bạn viết lại "câu chuyện bản sắc" của mình.
4. Wisdom (Trí tuệ):
Lúc bạn biến tri thức thành hành động và tạo ra tác động thực tế.
Trong thương hiệu cá nhân, điều này có nghĩa là bạn không chỉ kể câu chuyện về mình mà còn truyền cảm hứng và mang lại giá trị thực sự cho người khác, từ đó tạo dựng sự ảnh hưởng (impact) bền vững.
Qua trải nghiệm của mình, việc áp dụng DIKW Pyramid không chỉ giúp bạn tổ chức và định hình thương hiệu cá nhân một cách khoa học mà còn tạo nên một hành trình kết nối sâu sắc hơn với bản thân.
Khi bạn hiểu rõ hơn về "bạn là ai" và "bạn muốn đi đến đâu," bạn không chỉ tái định vị thương hiệu của mình mà còn tái định vị chính con người mình.
Quan điểm: "Dữ liệu là dầu mỏ mới"
“Chúng ta đang sống trong thời đại của dữ liệu.”
Trích dẫn này từ nhà tư tưởng công nghệ Clive Humby, người từng khẳng định: "Dữ liệu là dầu mỏ mới."
Nhưng giống như dầu mỏ, dữ liệu chỉ có giá trị khi được khai thác và sử dụng đúng cách.
Trong creator economy và tech economy, dữ liệu không chỉ là những con số khô khan mà còn là chìa khóa định hình cách chúng ta sáng tạo, kết nối và phát triển.
Các tập đoàn lớn như Google, Meta hay Amazon đã chứng minh rằng sức mạnh của họ nằm ở khả năng tổ chức, phân tích và chuyển đổi dữ liệu thành các quyết định chiến lược.
Họ không chỉ nắm bắt thông tin – họ biến nó thành insights và áp dụng để định hình tương lai.
Nhìn vào những bản tài liệu data insight của khách hàng, mình nhận thấy một điểm tương đồng thú vị: mỗi người trong chúng ta cũng sở hữu một "kho dữ liệu cá nhân" – từ trải nghiệm sống, kiến thức chuyên môn, đến những giá trị và mối quan hệ rất giá trị.
Tuy nhiên, không phải ai cũng nhận thức được rằng những dữ liệu này chính là tài sản quý giá và càng ít người biết cách tổ chức chúng thành nền tảng vững chắc cho thương hiệu cá nhân.
Và qua những trải nghiệm, mình sớm đúc kết được thế mạnh và niềm đam mê của bản thân là nhìn thấy những điểm sáng bên trong mỗi cá nhân, thậm chí họ chưa nhìn thấy ở họ, rồi từ đó làm cầu nối giúp họ lựa chọn và đưa những giá trị đó ra bên ngoài với đúng người.
Chính vì thế, trong chương trình RebrandYou, trước khi xác định đối tượng mục tiêu, lựa chọn sản phẩm hoặc dịch vụ,… điều đầu tiên và quan trọng nhất mình đồng hành cùng là bước tài liệu hóa và hệ thống hóa dữ liệu cá nhân, sau đó chọn lọc và đúc kết có chủ đích.
Điều mình vô cùng trân trọng là các khách hàng của mình không vội vàng liệt kê, mà thực sự dành thời gian để chiêm nghiệm, và chia sẻ với mình.
Làm trong lĩnh vực personal branding, truyền thông, điều phối đa dạng các dự án cộng đồng, tốt nghiệp ngành Luật, từng làm việc với GS. Phan Văn Trường, đặc biệt niche - ngách hơn một chút là tái định vị, mình có cơ hội tiếp xúc với rất nhiều “tệp người” thuộc các ngành nghề, chuyên môn, và mục tiêu khác nhau.
Chính sự đa dạng này đã giúp mình nhận ra rằng, giá trị cốt lõi của thương hiệu cá nhân không chỉ nằm ở việc bạn nói bạn là ai, mà còn ở cách bạn lưu giữ và thể hiện "bằng chứng sống" của chính mình.
Dữ liệu không đơn thuần chỉ là thông tin, mà là nguồn tài nguyên vô giá nếu biết khai thác đúng cách. Đó là lý do mình đồng tình với quan điểm: "Dữ liệu là dầu mỏ mới".
Nhìn xa hơn, khi thế giới ngày càng số hóa, dữ liệu không chỉ giúp bạn làm rõ hình ảnh thương hiệu cá nhân mà còn là cách bạn giữ cho thương hiệu của mình phù hợp với xu hướng và thị trường.
Từ cách tổ chức dữ liệu, lưu trữ những cột mốc quan trọng, đến cách trình bày những gì bạn đại diện, tất cả đều là những mảnh ghép tạo nên sự khác biệt.
Đó không phải là việc chạy theo một trào lưu, mà là xây dựng một hệ thống mạnh mẽ, phản ánh đúng giá trị cốt lõi của bạn và thích ứng với sự thay đổi.
Khai thác dữ liệu cá nhân – Cơ hội & Nguy cơ
Có lẽ một trong số các bạn có thể nhận thấy, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ AI, big data, và các nền tảng số đã tạo nên một thế giới mà dữ liệu cá nhân trở thành tài sản quan trọng nhất.
Điều làm mình suy ngẫm sâu hơn là cách các công cụ như ChatGPT hay hệ thống Digital Twin đang ngày càng hiểu rõ chúng ta thông qua dữ liệu, thậm chí có thể hiểu hơn cả chính chúng ta.
Bạn hãy thử vào Chat GPT và đặt câu lệnh: “Từ những dữ liệu chúng ta đã làm việc cùng nhau, bạn biết những gì đặc biệt về tôi?”, có lẽ bạn sẽ có chút ngạc nhiên đấy.
Trong thời đại này, dữ liệu cá nhân không chỉ đơn thuần là lịch sử hành động hay thành tích, mà là cơ hội để bạn tự kể câu chuyện của mình theo cách bạn muốn.
Tuy nhiên, nếu dữ liệu không được tổ chức, kết nối và chuyển hóa một cách có chiến lược, nó sẽ chỉ là những mảnh ghép rời rạc, không mang lại tác động thực sự.
Điều này dẫn đến một câu hỏi lớn: “Liệu bạn có đang chủ động kiểm soát dữ liệu của mình hay chỉ là người tiêu dùng thụ động trong hệ sinh thái số?”
Lời kết
Mình nghĩ là, nhiệm vụ của mỗi cá nhân bây giờ không chỉ là "tạo thêm dữ liệu," mà là biết cách curate, organize, and transform những thông tin đó thành một hệ thống hỗ trợ sự phát triển lâu dài, cả về mặt cá nhân lẫn thương hiệu.
Dĩ nhiên, đây là một công việc không hề dễ dàng, ngay cả bản thân mình cũng rất trầy trật mất nhiều thời gian và chiêm nghiệm để đúc kết được cho chính mình.
Hy vọng những gợi ý trên có thể giúp cho mọi người bắt đầu action và tạo ra kết quả thực tế.
Xem thêm:
—
Mera Cao
Personal Branding Strategist
bài viết này với mình rất là chất lượng. cảm ơn bạn đã chia sẻ miễn phí như vậy